Αγροτικοί συνεταιρισμοί: η μόνη λύση για τον πρωτογενή τομέα

Ο πρωτογενής τομέας θεωρείται εξαιρετικά σημαντικός για την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, ενώ η ενίσχυση και η στροφή του προς την εξωστρέφεια μέσω συνεταιριστικών σχημάτων η ενδεδειγμένη λύση.

Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί είχαν ξεκινήσει την πορεία τους τη δεκαετία του 1980, ωστόσο το πείραμα απέτυχε αφήνοντας πίσω του χρέη, απαξίωση των υποδομών στις οποίες επενδύθηκαν μεγάλα χρηματικά ποσά μέσω ευρωπαϊκών πόρων και αίσθημα αποστροφής των αγροτών προς το συνεταιρίζεσθαι.

Πλέον, μέσω της Κ.ΑΛ.Ο. αλλά και εξαιτίας των εξελίξεων στον πρωτογενή τομέα εμφανίζονται νέου τύπου συνεταιρισμοί που προσπαθούν να αποφύγουν τις παθογένειες του παρελθόντος. Πρόσφατη έρευνα του ινστιτούτου διαΝΕΟσις (Μάιος 2019) παρουσιάζει τη νέα κατάσταση, αναδεικνύει καλά παραδείγματα και προτείνει μεταρρυθμίσεις που ίσως θα μπορούσαν να τονώσουν ένα νέο συνεταιριστικό κίνημα που βρίσκεται ακόμη σε πολύ πρώιμο στάδιο.

Μία χαρακτηριστική εικόνα που περιγράφεται στην έρευνα είναι ότι το 2000 υπήρχαν στην Ελλάδα περίπου 6.500 συνεταιρισμοί με 750.000 μέλη, αλλά απασχολούσαν κάτω από 10.000 εργαζομένους! Στη συντριπτική τους πλειονότητα ήταν ανενεργοί ή εικονικοί. Οταν το 2011 ξεκίνησε η σύνταξη του σχετικού μητρώου συνεταιρισμών κατόπιν μνημονιακής υποχρέωσης, το υπουργείο Γεωργίας έστειλε το σχετικό ερωτηματολόγιο στους ελληνικούς συνεταιρισμούς και λιγότερο από το ένα πέμπτο είχε έστω και κάποια υποτυπώδη οικονομική παρουσία. Παρότι υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις, η γενική εικόνα είναι αποκαρδιωτική, με τον πρώην υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης, Βαγγέλη Αποστόλου, να χαρακτηρίζει σε ομιλία του στη Βουλή το 2017 οικονομικά βιώσιμους τους 20 και περίπου 50 συνεταιρισμούς ότι έχουν δυνατότητα ανάπτυξης κατόπιν ενίσχυσης. Μάλιστα τα διάφορα χρέη των αποτυχημένων συνεταιριστικών σχημάτων έφτασαν σωρευτικά τα 2,4 δισ. ευρώ.

Το οξύμωρο είναι ότι ο πρωτογενής τομέας και η βιομηχανία τροφίμων και ποτών ήταν από τις λίγες περιπτώσεις που έδειξαν εξαιρετική αντοχή μέσα στη δεκαετή κρίση. Ετσι, ορισμένοι πυρήνες συνεργατισμού επιβίωσαν και άντεξαν την κρίση αλλά και μέσα στο γενικότερο κλίμα απαξίωσης, ενώ νέα συνεταιριστικά σχήματα από τα κάτω προέκυψαν από την ανάγκη οικονομικής επιβίωσης και καταπολέμησης της ανεργίας.

Ο πιο πρόσφατος νόμος στην Ελλάδα περί αγροτικών συνεταιρισμών είναι ο 4384/2016 για τον οποίο οι ερευνητές της διαΝΕΟσις, που εξέτασαν το σχετικό πλαίσιο σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αναφέρουν: «Πρόκειται για μια σειρά από λεπτομερείς κανόνες που περιορίζουν αρκετά τις διαδικασίες λειτουργίας και λήψης αποφάσεων, οι οποίες θα έπρεπε κανονικά να ορίζονται από το καταστατικό του κάθε οργανισμού, και όχι από τον νόμο».

Τέτοια ζητήματα είναι η δυνατότητα των μελών των συνεταιρισμών να επιλέγουν τα ίδια την εσωτερική τους οργάνωση και την επιχειρησιακή τους κατεύθυνση, από το πόσα μέλη επιτρέπεται να έχουν και από πού θα μπορούν να προέρχονται τα κεφάλαιά τους, μέχρι το πόσες ψήφους μπορεί να έχει το κάθε μέλος και τους κανόνες που ορίζουν τη σχέση του μέλους με τον συνεταιρισμό.

Οπως επισημαίνεται, η οικοδόμηση ενός νέου μοντέλου συνεργατικότητας στον αγροτοδιατροφικό τομέα δεν αποτελεί «ιδεολογική ή κοινωνική πολυτέλεια αλλά οικονομική ανάγκη».

Το μέγεθος των ελληνικών επιχειρήσεων στον αγροτοδιατροφικό τομέα σε όλα τα επίπεδα παραμένει αρκετά μικρό, με αποτέλεσμα οι περισσότερες ελληνικές μονάδες να μην είναι ανταγωνιστικές όσον αφορά τις εξαγωγές και τα διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα.

Στην παρούσα φάση σοβαρής έλλειψης ρευστότητας και μη δυνατότητας δανεισμού ο μόνος ρεαλιστικός δρόμος για την επίτευξη οικονομιών κλίμακας είναι «η μαζική αύξηση του βαθμού συνεργασίας στο πλαίσιο του αγροτοδιατροφικού τομέα, σε όλα τα επίπεδα και με όλους τους τρόπους».

Σύμφωνα με τα όσα προτείνονται, αυτό μπορεί να γίνει με τρόπο οριζόντιο μεταξύ των αγροτών (παραδοσιακοί συνεταιρισμοί, νέου τύπου, αγροτικές επιχειρήσεις κ.λπ.) ή και μεταξύ των μεταποιητικών επιχειρήσεων (δίκτυα και κυψέλες), κάθετο μεταξύ των αγροτών και των μεταποιητικών επιχειρήσεων (συμβολαιακή γεωργία, υβριδικά σχήματα συνεργασίας μεταξύ συνεταιρισμών και ιδιωτικών επιχειρήσεων), ή μεταξύ ολόκληρης της αλυσίδας αξίας και των ερευνητικών κέντρων.

Η έρευνα καταλήγει με ολοκληρωμένες προτάσεις για την ενίσχυση των συνεταιρισμών. Ορισμένες από αυτές είναι: παροχή οικονομικών κινήτρων για συμμετοχή σε συνεργατικά σχήματα, πιο ευέλικτο για τους συνεταιριστές νομικό πλαίσιο, επιμορφωτικά προγράμματα οικοδόμησης ικανοτήτων για τη δημιουργία συνεργατικών σχημάτων, δημιουργία προγραμμάτων ενθάρρυνσης της συνεργατικότητας και της εξωστρέφειας όπως και ενός οργανισμού προώθησης της εξωστρέφειας στον αγροτοδιατροφικό τομέα.

Ακόμη, η αξιοποίηση του προγράμματος ενοικίασης δημόσιας γης, ώστε να ενθαρρυνθεί η αύξηση του μεγέθους των εκμεταλλεύσεων και η ανάπτυξη συνεργατικών σχημάτων, και η λήψη μέτρων για την ανάκτηση της εμπιστοσύνης στις νέες μορφές συνεργατικότητας, με ανάδειξη επιτυχημένων επιχειρηματικών προσπαθειών και ισχυρά κίνητρα.

Ηδη, εκπεφρασμένος στόχος της νέας πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων υπό τον Μάκη Βορίδη είναι η μείωση της φορολογίας στο 10% για όλες τις ομάδες παραγωγών και τα συνεργατικά σχήματα.

Με το τοπίο στον παγκόσμιο αγροτοδιατροφικό τομέα να παραμένει εξαιρετικά ρευστό η ανάπτυξη νέων αποτελεσματικών συνεργατικών σχημάτων δεν αποτελεί πανάκεια, ωστόσο με αυτόν τον τρόπο θεωρείται ότι η Ελλάδα θα μπορέσει να παρακολουθήσει τις διεθνείς εξελίξεις και να διεκδικήσει μία καλύτερη θέση στην παγκόσμια αγορά.