Κυκλική οικονομία με βάση τα χαμένα δίχτυα ψαρέματος

Θυμάστε το παλιό, αλλά διαχρονικά επίκαιρο σύνθημα του οικολόγου γλάρου «Οχι σκουπίδια, όχι πλαστικά σε θάλασσες και ακτές»; Δυστυχώς, όσο κι αν συνέβαλε η ευρηματική καμπάνια της HELMEPA (Eλληνική Ενωση Θαλάσσιου Περιβάλλοντος) στην ευαισθητοποίησή μας, η θαλάσσια μόλυνση δεν αντιμετωπίζεται ούτε μόνο ούτε κυρίως με τον καθαρισμό των ακτών.

Το μεγαλύτερο ποσοστό του πλαστικού που απειλεί τη θαλάσσια ζωή βρίσκεται μέσα στο πέλαγος και στους ωκεανούς, ενώ έχει περάσει στη διατροφική αλυσίδα με τη μορφή πλαστικών μικροϊνών που βρίσκονται στο στομάχι των ψαριών και των θαλάσσιων θηλαστικών.

Ο ΟΗΕ προειδοποιεί ότι έως το 2050 θα υπάρχει περισσότερο πλαστικό στις θάλασσες παρά ψάρια, επιμένοντας ότι δεν αρκεί να εγκαταλείψουμε το πλαστικό μιας χρήσης, αν δεν κάνουμε κάτι για τους τόνους πλαστικού που πλέουν στις θάλασσες και στους ωκεανούς, ενίοτε παίρνοντας τη μορφή τεράστιων όγκων – όπως η «δίνη του Ειρηνικού», μια σούπα πλαστικού που έχει δύο φορές το μέγεθος της Γαλλίας ή το «σκουπιδονήσι» της Μεσογείου, που ταξιδεύει όπου φυσάει ο άνεμος.

Σημαντικό μέρος αυτής της μόλυνσης είναι τα περιβόητα «δίχτυα-φαντάσματα», πλαστικά υλικά αλιευτικής και ναυτιλιακής δραστηριότητας, που είτε παρασύρονται από θαλάσσια ρεύματα και παγιδεύονται σε ξέρες, είτε εγκαταλείπονται και παραμένουν στο νερό επί δεκαετίες, αποτελώντας έως και το 40% της θαλάσσιας πλαστικής μόλυνσης.

Στην Ελλάδα υπάρχουν ήδη πρωτοβουλίες καθαρισμού των ακτών και των θαλασσών από το πλαστικό, όμως για πρώτη φορά αυτό το καλοκαίρι ξεκινάει επισήμως ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα κυκλικής οικονομίας, το Blue Cycle, το οποίο όχι μόνον ανελκύει από τον βυθό δίχτυα-φαντάσματα, αλλά τα αξιοποιεί ώστε να επιστρέψουν στη βιομηχανία ως ανακυκλωμένη πρώτη ύλη (pellet) και νήμα για τρισδιάστατο εκτυπωτή, και σχεδιάζονται καινοτόμα προϊόντα – από σανίδες σερφ και σκέιτμπορντ μέχρι χρηστικά αντικείμενα και έργα τέχνης.

Το «Blue Cycle», που λειτουργεί υπό την αιγίδα του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, δεν ξεπήδησε από το μηδέν. Πρόδρομός του είναι το βραβευμένο μικρού μήκους ντοκιμαντέρ του 2017 «Second Nature» της Δάφνης Μαντζαράκη.

Η σκηνοθέτις ακολούθησε το αρχιτεκτονικό δίδυμο Τhe New Raw στα ταξίδια του στις ελληνικές θάλασσες, ανελκύοντας χαμένα δίχτυα και μετατρέποντάς τα σε έργα τέχνης, με τη βοήθεια του ψηφιακού ντιζάιν, με τρισδιάστατη εκτύπωση και σάρωση.

Συνεργάτες στο πρόγραμμα μια σειρά φορέων, μεταξύ τους και εγχειρήματα Κ.ΑΛ.Ο, όπως η ΚΟΙΝΣΕΠ Aegean Rebreath, που εξειδικεύεται στην απορρύπανση των θαλασσών και διαθέτει ήδη σταθμούς συλλογής πλαστικού σε Πάρο και Αντίπαρο.

Ο Fran Vargas από τη μικρή κοινωνική επιχείρηση «Πλαστικουργείο» συντονίζει το BlueCycle Lab – το πρώτο στην Ελλάδα πιστοποιημένο και πλήρως εξοπλισμένο εργαστήριο επεξεργασίας, μεταποίησης, έρευνας και σχεδιασμού, με πρώτη ύλη το ανακυκλωμένο πλαστικό αλιευτικής και ναυτιλιακής δραστηριότητας.

Ο χώρος θα είναι ανοιχτός σε ερευνητές, σχεδιαστές, κατασκευαστές και καλλιτέχνες για να εργαστούν και να πειραματιστούν με τη διαδικασία και τις ιδέες τους για την επαναχρησιμοποίηση του πλαστικού.

Συνεργάτες τού Blue Cycle η Σχολή Χημικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών-Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας (ΕΛΚΕΘΕ), που θα ελέγχουν ποιοτικά τα υλικά, και εταιρείες που κατασκευάζουν και προμηθεύουν είδη αλιείας και ναυτιλίας.

Η δύτρια αρχαιολόγος-μουσειολόγος Ελια Νικητοπούλου, συντονίστρια του Blue Cycle εκ μέρους του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, μίλησε στην «Εφ.Συν.», μόλις είχε βγει μαζί με ένα πολυμελές συνεργείο από μια πολύωρη κατάδυση στα ανοιχτά των ακτών της Σαλαμίνας:

«Ηταν η πρώτη μας επίσημη κατάδυση με την “Aμα”. Ετσι έχουμε βαφτίσει ένα μικρό υποβρύχιο drone (ROV), που μας βοηθάει να εντοπίζουμε τα δίχτυα πριν από τις καταδύσεις. Αυτό που βγάλαμε σήμερα είναι πάνω από 700 κιλά. Επρεπε να δεθούν υποβρύχια μπαλόνια, που τα γεμίζουμε με αέρα. Ομως επειδή είναι βραχώδης ο βυθός, τα δίχτυα είναι “δεμένα” στην ξέρα, και πρέπει να τα ξεκολλήσεις σιγά σιγά και με μεγάλη προσοχή».

Οπως εξηγεί η Ελια, το χαμένο δίχτυ, εκτός του ότι αποτελεί θανάσιμη παγίδα για ψάρια και θαλάσσια θηλαστικά, όταν «βραχώνει» σε ύφαλο σκοτώνει όλη τη θαλάσσια ζωή που αναπτύσσεται εκεί, πεταλίδες, στρείδια, φούσκες, καβούρια, σφουγγάρια.

Μετά την ανέλκυση, ακολουθεί ο καθαρισμός των διχτυών –επίσης σύνθετη διαδικασία– και η διαλογή του υλικού: νάιλον, πολυαιθυλένιο, πολυπροπυλένιο αλλά και μολύβια και φελλοί. Τέλος, τα ανακυκλωμένα υλικά ξεκινάνε μια νέα ζωή, συνεχίζοντας τη διαδρομή της «γαλάζιας-κυκλικής οικονομίας».

Η επόμενη αποστολή του Βlue Cycle έχει και ιστορική αξία, καθώς θα ανελκύσει δίχτυα από το ναυάγιο του υποβρυχίου «Περσέας», ένα βρετανικό πολεμικό υποβρύχιο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που βυθίστηκε νότια της Κεφαλονιάς, τον Δεκέμβρη του ‘41.

info: bluecycle.com

Στοιχεία για τα δίχτυα-φαντάσματα

To πλαστικό καλαμάκι είναι μόνο το «κερασάκι» στη δηλητηριώδη τούρτα της θαλάσσιας μόλυνσης. Ερευνα του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) το 2009 βρήκε ότι τουλάχιστον 640.0000 τόνοι υλικών αλιείας εγκαταλείπεται κάθε χρόνο στους ωκεανούς, αποτελώντας τουλάχιστον το 10% της θαλάσσιας ρύπανσης.

Πρόσφατες έρευνες του 2017-2018 εκτιμούν ότι τα δίχτυα-φαντάσματα μπορεί να είναι από το 47% ώς και το 70% του μεγάλου πλαστικού στις θάλασσες, στοιχεία που δείχνουν ότι το πρόβλημα αυξάνεται.

πηγή: Global Chost Gear Initiative