Τανάγρα με γεύση Ανδραβίδας

Αυτό το έργο το είχαμε ξαναδεί, αν και με κάποιες μικροδιαφορές στο καστ. Αναφερόμαστε φυσικά στην πρωθυπουργική φιέστα της 19ης Ιανουαρίου στην Τανάγρα, για την πανηγυρική παραλαβή των πρώτων έξι ακριβοπληρωμένων γαλλικών Ραφάλ. Αεροσκαφών που, όπως υποστήριξε στην ομιλία του ο κ. Μητσοτάκης με λυρισμό παθιασμένου αερομοντελιστή, δεν ισοδυναμούν μονάχα με «μια νέα σελίδα για τα γαλανόλευκα φτερά» αλλά αποτελούν επίσης «έναν πολλαπλασιαστή ισχύος που αναβαθμίζει τη χώρα μας σε επίπεδο επιχειρησιακό, τεχνολογικό αλλά και γεωπολιτικό», «ένα σαφές δείγμα της Ελλάδας που αλλάζει και ακμάζει σε όλα τα πεδία, οικονομικά και κοινωνικά, αμυντικά και διπλωματικά».

Συνεπικουρούμενος από τα κυβερνητικά ΜΜΕ, που έσπευσαν να προεξοφλήσουν ότι «Τα Rafale αλλάζουν τις ισορροπίες με την Τουρκία» («Ελ. Τύπος») ή τουλάχιστον «στο Αιγαίο» (liberal.gr), ερμήνευσαν την έλευσή τους σαν «μήνυμα ανάκτησης της εθνικής αυτοπεποίθησης» («Τα Νέα») και μας κάλεσαν να «φανούμε αντάξιοι των προσδοκιών» («Καθημερινή»), ο Κυριάκος συνόψισε, τέλος, το νόημα του εξοπλιστικού άλματος ως εξής: «Διά των αεροπλάνων μας θα ανυψωθεί και η εθνική ιδέα».

Παρόμοιο έργο είχαμε ξαναδεί και πριν από 48 χρόνια, όταν η εθνοπρεπέστατη κι εθνοσωτήριος χούντα του Ιωαννίδη παρέλαβε τα πρώτα αμερικανικά F-4 Φάντομ, αεριωθούμενα διώξεως-βομβαρδισμού που θα ανέτρεπαν, υποτίθεται, κι αυτά την τουρκική υπεροπλία στον αέρα καθιστώντας εφικτούς τους καινούργιους -τότε- εθνικούς στόχους: αιγιαλίτιδα ζώνη 12 μιλίων κι αποκλειστική ιδιοποίηση των άρτι ανακαλυφθέντων πετρελαϊκών κοιτασμάτων του Αιγαίου.

Με τη γενικότερη συγκυρία εκείνης της εποχής έχουμε ασχοληθεί αναλυτικά σε περσινό αφιέρωμά μας («Φάντομ και οσμή πετρελαίου», «Εφ.Συν.» 6/2/2021), οπότε δεν χρειάζεται να επανέλθουμε. Θα περιοριστούμε έτσι εδώ στο επίκαιρο θέμα των τότε εξοπλισμών, την υποδοχή που τους επιφύλαξε η τότε κρατική προπαγάνδα, τις προσδοκίες που καλλιεργήθηκαν στους εθνικόφρονες και τη θλιβερή, παταγώδη διάψευσή τους όταν ήρθε -ταχύτατα- η ώρα της εκπλήρωσης. Με σημείο εκκίνησης την επίσημη τελετή ένταξης των Φάντομ στην ελληνική Πολεμική Αεροπορία στις 20 Απριλίου 1974 στην Ανδραβίδα.

Μια πρώτη διαφορά ανάμεσα στο τότε και το τώρα έχει να κάνει με τους αξιωματούχους που πρωτοστάτησαν στα δυο πανηγύρια. Αν τα Ραφάλ τα υποδέχτηκε κοτζάμ πρωθυπουργός αγκαλιά με τους πωλητές (τον Γάλλο πρέσβη και τον διευθύνοντα σύμβουλο της κατασκευάστριας «Ντασό», που φρόντισε να διαφημίσει αρκούντως την πραμάτεια του), το μακρινό 1974 στην αντίστοιχη παραλαβή χοροστατούσε ο αρχηγός ΓΕΑ, αντιπτέραρχος Παπανικολάου· φυσιογνωμία ισχυρότερη, έτσι κι αλλιώς, από τον διακοσμητικό πρωθυπουργό των ημερών, Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο.

Μεγάλα λόγια της άνοιξης…

Για τη σεπτή εκείνη τελετή, μιαν αντιπροσωπευτική ιδέα μάς δίνουν τα «Ελληνικά Επίκαιρα» της Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών, ειδησεογραφικά δελτία που παίζονταν υποχρεωτικά σε όλους τους κινηματογράφους πριν από την προβολή της ταινίας. Το φιλμάκι της 20ής Απριλίου 1974, που έχει διασωθεί στο Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο, δεν έκρυβε -κι αυτό- τη βεβαιότητά του για όσα η εντυπωσιακή αναβάθμιση του πολεμικού μας οπλοστασίου (υποτίθεται πως) συνεπαγόταν:

«Ενθουσιασμόν προεκάλεσεν η απόκτησις υπό της ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας των νέων αεροσκαφών τύπου Φάντομ, διά των οποίων ενισχύεται τεραστίως η μαχητική ευρωστία του έθνους. Η ένταξις του νέου αποκτήματος της Πολεμικής μας Αεροπορίας, των αεροσκαφών Φάντομ, εις ενεργόν υπηρεσίαν εγένετο εν επισήμω τελετή εις την 117 πτέρυγαν μάχης εις την οποίαν παρέστησαν ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγός Μπονάνος, ο διοικητής των αεροπορικών δυνάμεων Νοτίου Ευρώπης, Αμερικανός αντιπτέραρχος Γουίλσον, ο αρχηγός της εν Ελλάδι αμερικανικής αποστολής, αντιστράτηγος Ράιντερ, αντιπροσωπεία των ενόπλων δυνάμεων και αι τοπικαί αρχαί. Ο αρχηγός της Αεροπορίας, αντιπτέραρχος Παπανικολάου, ομιλών κατά την τελετήν υπεγράμμισεν ότι η ελληνική Πολεμική Αεροπορία χάρις εις την στερράν εθνικήν υποδομήν της είναι εις θέσιν ν’ αφομοιώνη τας πλέον συγχρόνους τεχνολογικάς και επιχειρησιακάς εξελίξεις και ότι αύτη αναλαμβάνει ήδη νέαν προσπάθειαν δικαιώσεως των προσδοκιών του ελληνικού λαού, της οποίας το βάρος θέλουν επωμισθή δεδοκιμασμένης αξίας θεματοφύλακες των ιστορικών του παραδόσεων.

Τα νέα αεροσκάφη Φάντομ, πλαισιούμενα και υπό άλλων μαχητικών αεροσκαφών, επραγματοποίησαν θεαματικήν επίδειξιν η οποία, διεξαχθείσα με απόλυτον επιτυχίαν, εντυπωσίασε και απέδειξε την ταχυτάτην αξιοποίησιν υπό των Ελλήνων χειριστών του τελειοτάτου αυτού οπλικού συστήματος, ως και την δεξιοτεχνίαν και την αρίστην επαγγελματικήν κατάρτισιν των Ελλήνων αεροπόρων».

Στο ίδιο μήκος κινήθηκαν και τα κρατικά κανάλια του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας-Τηλεοράσεως (ΕΙΡΤ) και της Υπηρεσίας Ενημερώσεως Ενόπλων Δυνάμεων (ΥΕΝΕΔ). Αμέσως μετά την άφιξη των πρώτων Φάντομ, όλες οι εφημερίδες της 6ης Απριλίου 1974 είχαν πάλι ενημερώσει το κοινό τους με πανομοιότυπο ρεπορτάζ ότι «διά των νέων αεροσκαφών, τα οποία ηγοράσθησαν διά χρημάτων του ελληνικού Δημοσίου, η Ελληνική Αεροπορία εισέρχεται εις τον χώρον των λίαν εξελιγμένων αεροπορικών δυνάμεων και αυξάνονται σε μεγάλο βαθμό οι δυνατότητές της», καθώς οι «καταπληκτικές» επιδόσεις του «έχουν καταστήσει το αεροσκάφος αυτό από τα πιο ικανά και τα πιο τέλεια του κόσμου».

Οι «εθνικοί πόροι» που δαπανήθηκαν για να γίνουμε αστακοί προέρχονταν από δυσβάσταχτο εξωτερικό δανεισμό, με την προσδοκία ότι τα περίφημα πετρέλαια του Αιγαίου θα κάλυπταν κάποια μέρα το συνακόλουθο δημοσιονομικό κενό.

Οπως και στην τωρινή περίπτωση των Ραφάλ, έτσι και η απόκτηση των Φάντομ περιγράφηκε επίσης σαν επισφράγιση αμυντικών συμμαχιών που διασφάλιζαν πλήρως το παρόν και το μέλλον της χώρας. Παραλαμβάνοντας τα πρώτα F-4 στις ΗΠΑ, ο αρχηγός της Αεροπορίας διακήρυξε λ.χ. πως «η ένταξις ενός συγχρόνου οπλικού συστήματος εις την ημετέραν δύναμιν, ενέχει όλως ιδιάζουσαν σημασίαν. Σημαίνει επέκτασιν των ημετέρων δυνατοτήτων υπερασπίσεως των υψηλών ιδανικών, διά των οποίων εγαλουχήθημεν ανά τους αιώνας, ιδεωδών τα οποία έχομεν την υπερηφάνειαν και το προνόμιον να προασπίζωμεν από κοινού μετά των Συμμάχων μας» στο ΝΑΤΟ («Απογευματινή», 18/4/1974). Στην τελετή δε της Ανδραβίδας, ο ίδιος θα συνδέσει την κούρσα των εξοπλισμών με «την σημαίαν της σωτηρίας του έθνους» που η Πολεμική Αεροπορία «ύψωσε μετά των αδελφών της μονάδων, του στρατού και του ναυτικού, επί των ιερών της πατρίδος επάλξεων κατά την 25η Νοεμβρίου 1973» (το πραξικόπημα, δηλαδή, του Ιωαννίδη)· προσθέτοντας, ως κατακλείδα, δυο λόγια για την είσοδο της Αεροπορίας και της χώρας «εις την προηγμένην εποχήν των πολυπλόκων ηλεκτρονικών συστημάτων των ηλεκτρονικών υπολογιστών». Τόσο μακριά, τόσο κοντά…

Εξίσου οικείος αποδεικνύεται ο ενθουσιασμός με τον οποίο υποδέχτηκαν την επίμαχη οπλική αναβάθμιση τα παπαγαλάκια του καθεστώτος. Χαρακτηριστικό δείγμα, το τετράστηλο πρωτοσέλιδο άρθρο της μπαρουτοκαπνισμένης Αλεξάνδρας Στεφανοπούλου στον «Ελεύθερο Κόσμο», με τίτλο «Τα “Φάντομ” εις τας θέσεις των» (20/4/1974): «Oι Ελληνες πιλότοι έχουν ήδη εκπαιδευθή στον χειρισμό τους και τα νέα αεροσκάφη είναι έτοιμα προς δράσιν ανά πάσαν στιγμήν. [...] Η Πολεμική μας Αεροπορία προικισμένη με τα τελειότερα εκσυγχρονισμένα αεροσκάφη αποκτά τη δυνατότητα να καλύπτη προστατευτικώς τα στρατηγικά σημεία, να αποθαρρύνη ενδεχομένη επίθεσι και να αποκρούη αποτελεσματικώς εχθρικές κινήσεις εναντίον μας. Σε περίπτωση κηρύξεως πολέμου εναντίον της Ελλάδος τα Φάντομ μπορούν με την αστραπιαία δράσι τους να πλήξουν τους στόχους του εχθρού, να πλήξουν τις συγκοινωνίες του και τους εφοδιασμούς του και να συνδράμουν τις χερσαίες και ναυτικές δυνάμεις στον αγώνα εναντίον των εισβολέων και τη μετακίνησι των επιχειρήσεων στον χώρο του επιτιθεμένου. [...] Η σωστή εκτίμησις της πραγματικότητος οδηγεί την Ελλάδα στη λήψι όλων των απαραιτήτων μέτρων που εξασφαλίζουν την άμυνά της. Ενα από τα μέτρα αυτά είναι και η απόκτησις των Φάντομ. Ο ελληνικός λαός έχει εμπιστοσύνην εις τας Ενόπλους Δυνάμεις της Χώρας. Γνωρίζει ότι Στρατός, Ναυτικόν και Αεροπορία αγρυπνούν συνεχώς και θα υπερασπίσουν τον τόπο εναντίον κάθε επιβουλής οποθενδήποτε προερχομένης».

…και το crash test του καλοκαιριού

Τρεις μήνες αργότερα, ο τουρκικός στρατός αποβιβαζόταν με την ησυχία του στην Κύπρο και καταλάμβανε δίχως ιδιαίτερη δυσκολία το 38% του νησιού. Οι ένστολοι μαθητευόμενοι μάγοι της Αθήνας, που προκάλεσαν την εισβολή με το στρατιωτικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 και την απόπειρα δολοφονίας του νόμιμου ηγέτη της χώρας, παρέδωσαν πανικόβλητοι τη διακυβέρνηση στους πολιτικούς. Ο αρχηγός της Αεροπορίας, Αλέξανδρος Παπανικολάου, θα διαδραματίσει δε καθοριστικό ρόλο, τόσο στην αποφυγή στρατιωτικής αναμέτρησης με την Τουρκία όσο και στη συντεταγμένη μεταβίβαση της εξουσίας.

Τα διαθέσιμα τεκμήρια για τις κρίσιμες διαβουλεύσεις των ημερών (τόσο το μαγνητοφωνημένο απόσπασμα του «Πολεμικού Συμβουλίου» της 20ής Ιουλίου που παραθέτει στο τελευταίο βιβλίο του ο Αλέξης Παπαχελάς, όσο και τα γνωστά από καιρό συνοπτικά «μνημόνια» των πολιτικο-στρατιωτικών συσκέψεων της 3ης, 13ης και 14ης Αυγούστου) αποκαλύπτουν ένα κυρίως πράγμα: τον τρόμο των λεοντόκαρδων εθνοσωτήρων, που δεν ανέχονταν ηττοπαθή μύγα στο πατριωτικό σπαθί τους, μπροστά στο ενδεχόμενο μιας πολεμικής σύρραξης με αυτονόητα καταστροφικές συνέπειες. Της ίδιας σύρραξης που από την πολεμοχαρή προπαγάνδα των προηγούμενων χρόνων διασκεδαζόταν σαν ανώδυνο κυνήγι των «μπουνταλάδων» ίσαμε την Πόλη.

Και τα περίφημα Φάντομ που είχαμε χρυσοπληρώσει; Στις 8 π.μ. της 22ας Ιουλίου 1974, ενώ στην Κύπρο ξεκινούσε η κρίσιμη μάχη που κατέληξε στην άλωση της Κερύνειας, δύο σμήνη με οκτώ απ’ αυτά τα φοβερά αεροσκάφη διατάχθηκαν να μετακινηθούν από την Ανδραβίδα στο Ηράκλειο της Κρήτης, για να χτυπήσουν από εκεί τα τουρκικά αποβατικά σκάφη. Το αποτέλεσμα ήταν ισάξιο των καλύτερων φαρσοκωμωδιών του Μπρανκαλεόνε (και της ετοιμότητας του επιτελικού μας κράτους κατά την πρόσφατη θεομηνία).

Σχεδόν αμέσως διαπιστώθηκε πως η προετοιμασία των Φάντομ για την αποστολή τους, σε συνθήκες προϋπάρχουσας πολεμικής κρίσης, απαιτούσε άλλες 6-7 ώρες. Ακόμη χειρότερα, «κατά την προσγείωσιν εις το αεροδρόμιον Ηρακλείου, έν των αεροσκαφών υπέστη ατύχημα, συνεπεία σφάλματος του χειριστού, επί του διαδρόμου προσγειώσεως, τον οποίον και έθεσεν εκτός λειτουργίας» (απολογιστική έκθεση Παπανικολάου [20/9/1974], «Αρχείο Καραμανλή», τ. 7ος, σελ. 358-9). Σύμφωνα με τον αρχηγό ΓΕΝ, ναύαρχο Αραπάκη, το αεροπλάνο «παρασύρθηκε από πολύ ισχυρό ανοδικό-καθοδικό ρεύμα, που παρατηρείται μερικές φορές στο αεροδρόμιο του Ηρακλείου, και λόγω του βάρους, εκ της φορτώσεώς του, υπέστη απώλεια στηρίξεως με αποτέλεσμα να καθίσει απότομα στο διάδρομο και να υποστεί σοβαρές βλάβες» («Το τέλος της σιωπής», Αθήνα 2000, σελ. 224-5).

Αρκετά σαφέστερο αποδεικνύεται επ’ αυτού το δημοσιευμένο Πόρισμα της Βουλής για τον «Φάκελο της Κύπρου» (Αθήνα 1988/2018): «Το ετοιμοπόλεμον των αεροσκαφών και των πληρωμάτων» του πρώτου σμήνους, διαβάζουμε, «ήταν μηδαμινό, η δε τεχνική εξυπηρέτηση τούτων ήταν σχεδόν αδύνατη κυρίως λόγω της έλλειψης του μηχανισμού ελέγχου συστήματος πυρός». Η μεταφορά δε του δεύτερου σμήνους «είχε ως αποτέλεσμα το ένα αεροσκάφος να καταστραφεί κατά την προσγείωσή του στο Ηράκλειο, το δε άλλο να τεθεί για πολύ χρόνο εκτός ενεργείας λόγω ασαφών πληροφοριών του Πύργου Ελέγχου προς το πλήρωμά του, σε σχέση πάντοτε και με το αεροσκάφος που ’χε καταστραφεί προηγουμένως. Ετσι, σε μια απλή μεταφορά 4 αεροσκαφών, τα δύο ετέθησαν εκτός, ήτοι το 50% της όλης δύναμης. Αυτό αποδεικνύει τον βαθμό πτητικής και επιχειρησιακής ικανότητας των παραπάνω αεροσκαφών και το εγκληματικό λάθος της ηγεσίας να σκεφθεί έστω και μόνο τη χρησιμοποίηση αυτών των σκαφών» (σελ. 96). Οι ίδιες ακριβώς διατυπώσεις περιέχονται και στο αντίστοιχο Πόρισμα που κατέθεσαν, ως μειοψηφούσα άποψη, οι βουλευτές της Ν.Δ. (σελ. 213).

«Κατόπιν των ανωτέρω αντιξοοτήτων», παραδέχεται με μπόλικο στόμφο στον δικό του απολογισμό ο τότε Α/ΓΕΑ, «μία επιχείρησις ήτις εις την συνείδησιν απάντων των πυκνούντων τας τάξεις της Ελληνικής Αεροπορίας, εκπροσωπούσης κατά την στιγμήν εκείνην ολόκληρον το Εθνος, θα απετέλει μοναδικήν ευκαιρίαν αποδείξεως του ανυπερβλήτου σθένους της Ελληνικής ψυχής, εματαιούτο, και δη τόσον αδόξως» (όπ.π., σελ. 359).

Πού να έφταναν τα Φάντομ και στο πεδίο της μάχης και ν’ αντιμετώπιζαν αληθινές αντιξοότητες…